Fake News Opera

23 września 2021
Dorota Szwarcman

Był już „wielogatunkowy utwór kameralny”, była „opera patologiczna”, teraz dołączyła „fake opera”.

Przy okazji jeszcze wracając do „opery patologicznej”, muszę tu uzupełnić informację: termin jest autorstwa Adama Dudka, który do swojego projektu zaprosił Tadeusza Wieleckiego jako kompozytora.

Wojciech Błażejczyk stworzył Bunkier. Fake opera wraz z Waldemarem Raźniakiem, który przygotował libretto. Nie w całości zresztą chyba tekst, ten podany w książce programowej, został wykorzystany, ale można go przeczytać tutaj, poniżej omówienia. Końcowy fragment tego tekstu oparty jest na – wielokrotnie już opracowywanym przez teatr i film – opowiadaniu Franza Kafki Schron, które zresztą, jak z omówienia wynika, miało być punktem wyjścia dla całości. Jednak wydaje mi się, że między tym, co jest treścią większości utworu, a owym końcowym fragmentem jest pewne pęknięcie. Ale ogólnie spektakl jest bardzo interesujący.

Czekałam na taką większą formę ze strony Błażejczyka, wiedząc, że ma bogatą wyobraźnię, a także swobodę poruszania się w środowisku elektronicznym, i mając nadzieję, że będzie umiał wykorzystać jedno i drugie. Tak też się stało. Publiczność została umieszczona jakby w dużej klatce na planie kwadratu o ścianach z białego płótna, które, gdy światło nad nią było zapalone, służyło za ekrany, a gdy gasło, a zapalały się światła na zewnątrz, można było dostrzec muzyków zespołu Hashtag Ensemble i dyrygentkę Liliannę Krych, z białymi maskami w kształcie uśmiechniętych buziek-emotikonek na twarzach. Do tego czworo solistów: dwoje śpiewaków (Marta Grzywacz i Michał Sławecki), aktor Michał Jóźwik i tancerka Liwia Bargieł, ale wszyscy w sumie mieli wiele zadań podobnych, aktorskich. Już początek zawiera fake, a raczej deepfake – pierwsze zdania tekstu wygłasza nam Aleksander Kwaśniewski, Władimir Putin czy Barack Obama. Później mamy kakofonię obrazów, wśród której nie można oprzeć się myśli: tak, w tym śmietniku informacyjnym właśnie żyjemy. Fake’i są też w muzyce: instrumentaliści częściowo udają, że grają te wirtuozowskie pasaże, które rozbrzmiewają z głośników. Długa część tekstu przypomina przemówienia polityków (szczególnie jednego) nader dobrze nam znane zwłaszcza od kilku lat, składające się wyłącznie z fake’ów wywatowanych pijarowymi ogólnikami. Trochę się uśmiechamy, ale wszystko to nas przytłacza. Bunkier/schron rzeczywiście wydaje się w tym kontekście ratunkiem, ale przejściu z jednego do drugiego coś brakuje. Trudno mi w tej chwili określić, o co chodzi (ogólnie wydaje mi się, że wizja Kafki jest na trochę inny temat), ale rzecz jest do obejrzenia tutaj i choć nie daje oczywiście pełnego obrazu, to można mieć pewne wyobrażenie.

Jaka jest różnica między wyobrażeniem na podstawie YouTube’a a wydarzeniem oglądanym na żywo, przekonałam się w nocy w Komunie Warszawa, ponieważ wybrałam się jednak na koncert We’re here – poprzedni skończył się wystarczająco wcześnie, a poza tym zawiózł nas autokar. Otóż różnice są różne w zależności od charakteru utworów. Obraz nie był w ogóle w stanie oddać np. Interior Listening Protocol Ash Fure, ponieważ trzeba było być na tej sali, słyszeć te dźwięki w pełni i mieć ze sobą rozdawane przy wejściu specjalne słoiki, którymi przykrywało się sobie uszy lub odsuwało od nich, zgodnie z gestami kompozytorki (nawiasem mówiąc, w końcu okazało się, że ona akurat nie jest osobą niebinarną, tylko ogólnie wspiera). Efekty bardzo ciekawe i mówią nam coś także o odbiorze właśnie.

Co do reszty, jest już inaczej, tyle że oczywiście percepcja na miejscu jest bardziej intensywna. Utwory – można zakwalifikować od stand-up’a po monodram (najbardziej mną wstrząsnął Laure M. Hiendl ze swoim niemal krzykiem bólu wokół strasznej historii dyskryminacji LGBT w Turcji), Zabawne było Artefacts #2 Sary Glojnarić ze świetną śpiewaczką Moniką Łopuszyńską i perkusistą Aleksandrem Wnukiem (perkusistka występująca w paru innych utworach, Tamara Kurkiewicz, także była znakomita), brzmiące jak zbitka pojedynczych brzmień wyciętych z muzyki pop. Z ostatniego utworu Rafała Ryterskiego Haphephobia (lęk przed dotykiem) wyszłam w połowie, bo tu akurat wiedziałam, co będzie się działo dalej, a bałam się spóźnić na ostatnie metro (choć okazało się, że niesłusznie, bo rozkład został zmieniony i teraz odjeżdża ono kilka minut później). Ten z kolei monodram perkusisty w przezroczystej klatce, który z lękiem dotyka ścian i stojącego pośrodku werbla, a dotyk ten generuje dźwięki elektroniczne, jest bardzo dobrze pomyślany i zrealizowany. Ryterski był również kuratorem tego wydarzenia. W sumie warto było jednak przyjść.