Habent sua fata violinae

16 października 2009
Dorota Szwarcman

Nie jest to bardzo poprawna łacina, bo skrzypce za czasów rzymskich nie istniały. Ale nie szkodzi. Te skrzypce, które zabrzmią 20 października w Filharmonii Częstochowskiej i następnego dnia w Operze Narodowej, mają bardzo bujną historię. Może nie aż tak dramatyczną, jak ta opisana w pamiętnym filmie Purpurowe skrzypce, ale trudno się dziwić, że dostały się one w ręce właśnie tego artysty, który w tym filmie podłożył dźwięk instrumentu, a nawet pokazał się na ekranie (w orkiestrze) w jednym z epizodów.

Joshua Bell sprzedał swojego poprzedniego stradivariusa, żeby kupić tego właśnie, zwanego Gibson ex Huberman. Nie będę tu powtarzać historii skrzypiec dwukrotnie kradzionych wielkiemu Bronisławowi Hubermanowi – można ją przeczytać w dzisiejszym „Dużym Formacie” (linku do tego nie ma jeszcze, jak będzie, to podrzucę), a także w „Rzepie”. Ciekawsze (i smutne) jest to, co powtarza się zarówno w reportażu z „DF”, jak w tekściku w „Rzepie”: że Huberman jest w Polsce zapomniany.

Ale trochę się temu nie dziwię. Jego nagrania chodziły w radiu jeszcze za mojego dzieciństwa – wychowałam się na jego wykonaniu Koncertu Beethovena, nikt nigdy nie grał tego – nie śpiewał – tak jak on, co było słychać nawet w takim nieremasterowanym nagraniu, choć orkiestra brzmiała jak cymbałki. (Kiedyś w rozmowie z prof. Bardinim zgadało się, że i on, i mój ojciec – obaj łodzianie – mieli szczęście być na tym samym występie Hubermana przed wojną w Łodzi, gdzie grał właśnie Beethovena.) Ale potem już ich nie odtwarzano. Cóż, był „syjonistą” (zakładał w latach 30. Palestyńską Orkiestrę Symfoniczną, która potem przekształciła się w Filharmonię Izraelską; wielu muzyków, także z Filharmonii Warszawskiej, ocalił tym samym od śmierci) i „kosmopolitą”, jako jeden z pierwszych orędowników – jak to nazywał – Stanów Zjednoczonych Europy lub Paneuropy. Takie było jego marzenie, któremu poświęcił wiele energii (dla tej sprawy również chwycił za pióro), a które dziś się spełnia; właściwie Huberman powinien być patronem – jednym z patronów – Unii Europejskiej. Co interesujące, skrzypek doszedł do tego mając na względzie sprawy czysto praktyczne: zafascynował się tą ideą po pierwszym pobycie w Stanach Zjednoczonych, gdzie obserwował korzyści wynikające ze stanowej unii gospodarczej.

Z nagraniami jest nie za bardzo, wrzucę to, no i jeszcze to, i niestety ckliwy dość nokturn Chopina (cóż, tak się wtedy grało), i Koncert Czajkowskiego. No i może jeszcze to dla udokumentowania polskiego patriotyzmu Hubermana. Bo przy tym całym „syjonizmie” i „kosmopolityzmie” on był prawdziwym polskim patriotą; wspomagał odrestaurowanie domu Chopina w Żelazowej Woli, pomagał też Szymanowskiemu.

Fakt, że jego skrzypce zabrzmią w Częstochowie w tamtejszej filharmonii, która została wybudowana na miejscu zburzonej przez hitlerowców synagogi, jest bardzo wymowny. A w Warszawie zabrzmią na rzecz powstającego Muzeum Historii Żydów Polskich. Bilety, sprzedawane w kasie nr 4, są dość drogie (150, 200 i 250 zł), ale studenci i emeryci płacą połowę, a w końcu dochód idzie na szlachetny cel. Orkiestra TW i Gabriel Chmura także nic za ten koncert nie wezmą, a dyrektor Dąbrowski udostępnił salę również za darmo. A Bell? Słyszałam go na żywo jeszcze z poprzednim instrumentem. Ciekawam, jak gra na TYM.