Dwie strony Tomasza Stańki

20 grudnia 2022
Dorota Szwarcman

W tym roku obchodziliśmy 80. urodziny zmarłego 4 lata temu wielkiego trębacza. Z tej okazji – dopiero pod koniec roku, ale lepiej późno niż wcale – wyszły dwie płyty.

Jedna z nich, Wooden Music I (Astigmatic Records), to nagranie, które przez równo pół wieku spoczywało w archiwach Radia Bremen. Był to świetny muzycznie czas dla Stańki i dla polskiego jazzu w ogóle. Miał swój legendarny dziś kwintet, w którego skład poza liderem wchodzili: Zbigniew Seifert (początkowo jako saksofonista), Janusz Muniak (saksofon tenorowy), Bronisław Suchanek (kontrabas) i Janusz Stefański (perkusja). W Polsce zespół wydał dwie płyty: Music for K (1970), poświęconą oczywiście pamięci zmarłego rok wcześniej Krzysztofa Komedy, i Purple Sun (1973). Wooden Music plasuje się w czasie pomiędzy nimi. Była to jedna wielka free-jazzowa improwizacja, ale nie bezładna, przeciwnie – wydaje się wspaniale zakomponowana i rozplanowana. Skąd tytuł? Stąd, że Zbigniew Seifert przerzucił się właśnie na skrzypce, więc w zespole były już dwa instrumenty wykonane z drewna, doliczono też do nich perkusję. Saksofon jest oczywiście metalowy, ale pod względem sposobu wydobywania dźwięku należy do kategorii instrumentów dętych drewnianych. Tylko trąbka się tu „wyłamuje”, ale przecież to lider, więc gdy wchodzi, wznosi się zwykle ponad pozostałe instrumenty. Tu jednak też nie ma reguły – w ogóle trąbka pokazuje się dopiero w środku drugiego numeru! W pierwszym, i później jeszcze w paru, Seifert szaleje na skrzypcach w swoim charakterystycznym „coltrane’owskim” stylu. Pozostali też mają swoje mocniejsze momenty. A wszystko razem jest wspaniałym „tripem” (choć, jak wiadomo, i inne tripy się wówczas muzykom, zwłaszcza liderowi, przytrafiały). Z tego składu żyje jeszcze Bronisław Suchanek, a wszyscy recenzenci cytują jego wypowiedź, więc zacytuję i ja: „Przyjeżdżaliśmy na koncert, zaczynaliśmy grać i nie wiedzieliśmy, dokąd pojedziemy. Jedyne, co nas prowadziło, to wspólna i psychiczna zgodność, zrozumienie, przyjaźń i respekt w tej podróży muzycznej. (…) Jeśli są tam momenty, które wydają się zaaranżowane, to wynikają z tego, że graliśmy razem przez kilka lat, wieczór po wieczorze, jeżdżąc z klubu do klubu. Znaliśmy się lepiej niż znali nas nasi rodzice, mieliśmy do siebie totalne zaufanie – dzięki temu ta muzyka zaistniała w taki sposób”. To słychać, a ponadto jest w tym jeszcze wspaniała, młodzieńcza energia. Stańko, który wówczas miał trzydzieści parę lat, jest rozpoznawalny w stylu gry, ale dźwięk jego nie miał jeszcze wówczas tych wszystkich wyrafinowanych kolorów, wypracowanych przez niego później, jest po prostu jasny, mocny i pełny. Płyta się kończy w momencie, w którym muzyka w sposób widoczny jeszcze się nie kończy – i nie dziwi, że z pozostałego materiału będzie jeszcze Wooden Music II, która pojawi się w pierwszej połowie przyszłego roku. Już czekam – to fascynująca muzyka. Płyty nie mam, ale odsłuchałam ze Spotify.

Druga płyta za to, też dopiero co wydana, przyszła do mnie fizycznie: Tomasz Stańko. Listy Chopina. Improwizacje (NIFC). To zapis live koncertu na festiwalu Chopin i Jego Europa z 2014 r. – wspomniałam o nim w końcówce tego wpisu. Z trębaczem wystąpili tu trzej muzycy, z których każdy grał z nim wcześniej w innym zespole: pianista Marcin Wasilewski w tzw. polskim Kwartecie Tomasza Stańki (obecnym na płytach ECM: Soul of Things z 2002 r., Suspended Night z 2004 r. i Lontano z 2006 r.), kontrabasista Arild Andersen był w składzie płyty Bluish (1992), a perkusista Olavi Louhivori – płyty Dark Eyes (2009). Ten sam trębacz, a jakże inny. Wspólny jest wolny duch, ale tu już brzmią te wszystkie jego piękne chrapliwości, cieniowania, tryliki. Za to ogólnie ta muzyka jest dużo „grzeczniejsza” niż tamta młodzieńcza. Tam by się nie uchowały takie słodkie akordy czy łagodne ballady, które są trochę takim piętnem ECM-owskim. Ale też czasem jakiś bies zza nich wyłazi – inaczej Stańko nie byłby sobą. Są tu utwory znane z innych płyt, nawet z pamiętnego Freelectronic (Euforila; pojawiła się też na Leosi) i Bluish (Daada), ale też ze świeższych Suspended Night czy Dark Eyes. Lider jeszcze swój poprzedni koncert na tym festiwalu, w Roku Chopinowskim 2010, zatytułował nie „Tomasz Stańko gra Chopina”, tylko „Tomasz Stańko gra w hołdzie Chopinowi”. Tak też było i z tym. Tak więc mimo że utwory są także na płycie przedzielone listami Chopina czytanymi przez Andrzeja Chyrę, nie mają z tymi tekstami nic wspólnego, choć może trochę uzupełniają się nastrojami. Oczywiście same te utwory za każdym razem brzmią inaczej – tutaj można zobaczyć, na czym polegały ich partytury. Faktem jest jednak też, że nie było to granie w reakcji na tekst, jak w przypadku duetu Szymborska-Stańko, w którym trębacz solo improwizował jakby w odpowiedzi na kolejne czytane przez poetkę wiersze. Tak czy siak, Chopin był w tym przypadku jedynie pretekstem, by zagrać swój koncert – za to bardzo dobry.