Kochajmy muzykę

1 września 2018
Dorota Szwarcman

„Kochajmy muzykę! Kochajmy festiwal Chopin i Jego Europa!” – taki napis wyświetlił się na żelaznej kurtynie w Sali im. Moniuszki po zakończeniu festiwalu w miejsce jego logo. Z fotografią uśmiechniętego dziecka spoglądającego z balkonu i z podpisem „S. Leszczyński”.

Nie sądzę, żeby to był jego pomysł, raczej coś na kształt dowcipu z przesłaniem. Ale akurat tych, co byli na sali, nie musi się namawiać, żeby kochali muzykę. A tych, którzy pojawili się po raz pierwszy, zachęcano do tego raczej samą muzyką. Raz lepiej, raz gorzej, ale głównie lepiej.

Popołudniowy koncert był jednym z największych przeżyć festiwalu, takim, że po nim z koleżeństwem wzdychaliśmy: jak żyć? Tj. jak pójść na następny koncert, będąc pod takim wrażeniem tego? – Trzeba to jednak wziąć na klatę – powiedział pianofil i w sumie też warto było.

Ale po kolei. Cóż można jeszcze dodać do tych dwóch słów: Belcea Quartet. Już wszystko wiadomo. Intensywność, pasja (uderzająca zwłaszcza u prymariuszki), niezwykły dźwięk (tu zwraca uwagę altówka), subtelność, poezja, ale i niepokój, dramat. Wszystko to niezbędne jest do wykonania Kwartetu B-dur op. 130 Beethovena w jedynie słusznej wersji z Wielką Fugą jako ostatnią jego częścią (tak miało być od początku) zamiast dopisanego później finału. Prawdopodobnie miałam do czynienia z jednym z najlepszych wykonań tego utworu, jeden tylko szkopuł: to wszystko było dość kiepsko słychać. Pojedyncze głosy smyczków w przestrzeni sceny TWON gubiły się i zanikały nawet w sektorze A, naprzeciwko muzyków. Przy czym każdy rząd „robił różnicę”, bo po przerwie przesiadłam się z V rzędu do IV i było nieco lepiej, choć wciąż nie tak, jak powinno. Czuję się obrabowana z dużej części walorów tego koncertu. To wszystko – części fugowane (bo poza finałem także pierwsza), dwa scherza niby dowcipne, ale z otchłaniami otwierającymi się w środku, dziwnymi zwrotami, przejmująca Cavatina, która dla mnie jest jakąś muzyką pożegnania, urywane krzyki zwariowanego tematu Wielkiej Fugi – chciałoby się odebrać to w lepszych warunkach.

Po przerwie dołączyła Elisabeth Leonskaja i zabrzmiał Kwintet f-moll Brahmsa. Kocham ten utwór miłością wielką, więc mam swoje wymagania co do niego. Wielka dama fortepianu doskonale rozumie i interpretuje Brahmsa, więc wszystko miało odpowiedni nastrój, odpowiedni gest (już pierwsze mocne wejście przesądza o dalszym ciągu), choć czasem zdarzały się jej usterki. O kwartecie jednak nie da się nic takiego powiedzieć. W sumie było pięknie, ale, co ciekawe, tym razem wychodząc z koncertu uczepiła się mnie nie dramatyczna pierwsza część, nie demoniczne scherzo, które widzę jako lot nad przepaścią, nie mgławicowy początek finału (który ma wiele wspólnego z poprzedzającym go kwartetem Beethovena), lecz łagodny, kołyszący śpiew z drugiej, wolnej części. A po drodze jeszcze był przecież bis: Scherzo z Kwintetu Dvořáka.

Koncert wieczorny był miłym zaskoczeniem. Znakomicie zabrzmiała orkiestra Filharmonii Narodowej pod batutą Jacka Kaspszyka – dawno nie słyszałam jej w takiej dobrej formie. No i program był ciekawy. Na początek Rapsodia polska Aleksandra Tansmana z 1941 r., pierwszy utwór napisany na emigracji w Stanach Zjednoczonych, w którym kompozytor łączy się myślą ze swoją ojczyzną, pisany „ku pokrzepieniu serc”. Polskie rytmy w ogóle powtarzają się u Tansmana nierzadko. Tu kluczowy jest powolny, melancholijny fragment ze zwolnionym, w tempie marsza żałobnego (tyle że na trzy), Mazurkiem Dąbrowskiego, przełamany przekorną nutą mazurkową z motywem ulubionej przez Tansmana piosenki Umarł Maciek, umarł, w przekornych sekundach i z optymistyczną wymową („gdyby mu zagrali, podskoczyłby jeszcze”).

Później Koncert fortepianowy Karola Rathausa w wykonaniu izraelskiej solistki Yaary Tal – utwór może trochę mniej ciekawy od tych, które znam, głównie orkiestrowych (Muzyka na smyczki, Polonez symfoniczny), ale też interesujący, mający w sobie coś z Bartóka. Historia Rathausa była dość nietypowa, i tu znów popastwię się nad omówieniem programu: (gm) czyli Grzegorz Michalski nie napisał o tym kompozytorze literalnie nic, tyle że, jak Tansman, „rozwijał karierę na zachodzie Europy”. Rathaus właściwie nigdy nie był na ziemiach literalnie polskich: urodził się w Tarnopolu, studiował w Wiedniu, pracował początkowo w Berlinie, później przez chwilę w Paryżu (zanosiło się na karierę w dziedzinie muzyki filmowej), w końcu wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i tam został niezwykle cenionym pedagogiem. W Queens College, gdzie uczył, znajduje się jego archiwum, jeden z budynków nazwano jego imieniem. Warto go u nas przypominać, zwłaszcza że mimo wszystko czuł się również Polakiem.

No i koniec z lekka zaskakujący: Benjamin Grosvenor w Koncercie f-moll Chopina. Kilka lat temu ten pianista wydawał mi się mdły. Teraz nie był, o nie. Technicznie szykuje się na następcę Hamelina – macha paluszkami niezwykle sprawnie i efektownie. Koncert grał z pasją, niemal z furią – nic z łagodnego młodzieńczego romantyzmu, zamiast pieśni miłosnej do Konstancji Etiuda Rewolucyjna. Chwilami rąbanka. Cóż, inne spojrzenie. Jedna z koleżanek powiedziała z satysfakcją: pierwszy Anglik, który nie uważa, że Chopin był chory i niemęski. Znów dodam, że orkiestra była świetna, a wejście roku w finale – po prostu urocze. Na bis pianista ponaśladował Horowitza w Etiudzie As-dur Maurycego Moszkowskiego i dodał jeszcze pieśń Bzy Rachmaninowa w autorskim opracowaniu fortepianowym.

No i koniec. A tymczasem Orkiestra XVIII Wieku w Studiu im. Lutosławskiego zakończyła właśnie nagrywanie Strasznego dworu i próbuje do koncertów w niedzielę i poniedziałek, inaugurujących I Konkurs Chopinowski na Instrumentach Historycznych. Podobno nowy utwór Szymańskiego się jej spodobał. Bardzo już jestem ciekawa. A przesłuchania rozpoczynają się już we wtorek.